Η παλιά ρωσική
παροιμία «όταν μιλούν τα όπλα, οι μούσες σιγούν», έχει διαψευστεί από την ιστορία.
Οι πόλεμοι, και οι συνθήκες που επικρατούν κατά την διάρκειά τους, εμπνέουν τους
καλλιτέχνες να δημιουργούν. Επικρατεί καλλιτεχνική πρόοδος. Οι λαοί και τα κράτη
ενεργούν για την δημόσια πολιτιστική τους προβολή και επιβεβαίωση.
Οι καλλιτέχνες Goethe, Jaue Austen και ο Ludwig van Beethoven, μεγαλούργησαν
καλλιτεχνικά την περίοδο των εκστρατειών του Ναπολέοντα, ο Verdi κατά τη διάρκεια του Risorgimento, ενώ ο Victor Hugo το 1871 κατά τη διάρκεια
της πολιορκίας του Παρισιού. Εν καιρό πολέμου οι πωλήσεις των βιβλίων ανέβαιναν,
άνοδος σημειώνονταν και στη μουσική, θέατρα άνοιγαν.
Αντίθετα, ο Α Παγκόσμιος
Πόλεμος αποτελεί μία εξαίρεση για την καλλιτεχνική πρόοδο.
Στη μαζική κινητοποίηση,
τη δυστυχία, το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων, ο καλλιτεχνικός κόσμος, δεν ήταν
σε θέση να δώσει μια απάντηση.
Μεταξύ 1914 και
1918, πολύ λίγα καλλιτεχνικά δημιουργήματα έγιναν. Μια μόνο όπερα γεννήθηκε, η
λογοτεχνία και η ποίηση είχαν στερέψει. O Jean Sibelius μία
μόνο συμφωνία, κατάφερε να γράψει, την Πέμπτη, αλλά ήταν τόσο ελαττωματική που
δύο φορές μετά τον πόλεμο την αναθεώρησε δύο φορές.
Επίσης πολλές ήταν
και οι απώλειες των καλλιτεχνών, όπως ο Αλεξάντερ Σκριάμπιν, πέθανε στη Μόσχα,
ο Στραβίνσκι πεινούσε στην Ελβετία, ενώ άλλοι αποσύρθηκαν σε κάποιο ασφαλές μέρος,,
όπως ο Πικάσο έφυγε για την Ρώμη.
Στη μουσική, οι ανάγκες
του πολέμου και μια νέα αισθητική δημιούργησαν ένα έργο, στους αντίποδες του
συνολικού έργου τέχνης, με αυτονομία της μουσικής, απέναντι στη σκηνική παρουσίαση,
με μία μικρή παράξενη «ορχήστρα» (σολίστες) επηρεασμένη από την Jazz.
Ούτε ποίημα, καμιά
ποιητική φαντασία για το γράψιμο λίγων στίχων σ ένα κομμάτι χαρτί.
Στον κινηματογράφο
ανθούσαν τα ντοκιμαντέρ προπαγάνδας.
Ίσως το ιστορικό
αυτό γεγονός (Α Παγκόσμιος Πόλεμος) και όσα
βίωναν οι άνθρωποι του πολέμου, τους έκανε να λάβουν μια στάση εχθρότητας απέναντι
στον πολιτισμό.
Σε αυτό έχει αναφερθεί
και ο Φρόιντ στο κείμενό του «Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας».
Οι προσδοκίες των
ανθρώπων για μια ευτυχισμένη ζωή που θα πραγματοποιούνταν μέσω της πολιτιστικής
τους ανάπτυξη (οι πολιτισμένοι ευρωπαίοι), αλλά και της τεχνολογικής τους, εξοβελίστηκαν
και αισθάνθηκαν ότι τους οδήγησαν στο έρεβος και στην καταστροφή.
Και ενώ ο Α Παγκόσμιος
Πόλεμος, κατέστρεφε τους τυπικούς κανόνες των κοινωνικών σχέσεων, και η γενιά
μεταξύ 1914 και 1918, καθημαγμένη έχανε την πίστη, τον ανθρωπισμό, τον έρωτα, το
πάθος, τη δημιουργικότητα, την επόμενη δεκαετία, η τέχνη έγινε το καταφύγιο της
και για άλλη μια φορά αναπτύχτηκε ο ανθρώπινος και καλλιτεχνικός πολιτισμός .
γ.ξ.